Soms is ‘nee’ het beste antwoord

In een crisis verdient ieder mens de best mogelijke zorg. Daar is iedereen het over eens. Gelukkig is de wetgeving hier ook op aangepast. Vroeger, als iemand met dementie of een verstandelijke beperking verplichte zorg nodig had, viel hij of zij onder de Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz). Die weg leidde naar de crisiszorg van GGZ Delfland. Sinds 2020 is de wet veranderd, maar bleek de praktijk weerbarstig. Hoe is het GGZ Delfland en de partners van de gehandicaptenzorg en ouderenzorg gelukt om de oude, ingesleten routes te verlaten en nieuwe wegen te vinden?

De oude route

In 2020 is de oude Wet Bopz gesplitst in de Wet verplichte ggz (voor mensen met psychische klachten) en de Wet zorg en dwang (voor mensen met een verstandelijke beperking of dementie). Tot opluchting van Wishal Sewbalak, directeur behandelzaken en psychiater van GGZ Delfland. “Het zijn draken van wetten, omdat ze zo complex zijn. Maar de intentie is goed: ze sturen erop aan dat iemand in een crisis op de best mogelijke plek belandt. De Wet Bopz deed mensen met dementie of een verstandelijke beperking tekort. De wet was echt geschreven voor psychiatrische stoornissen.”

Verkeerde zorg

Wishal noemt het ‘misschien wat emotioneel’, maar als psychiater vond hij het echt schrijnend om een verwarde oudere man met dementie te moeten separeren op dezelfde afdeling als een jonge, agressieve patiënt in een psychose. Zeker als hij weken op een psychiatrische crisisafdeling moest blijven bij gebrek aan het juiste bed. “Eén nacht onjuiste zorg, oké. Maar weken onjuiste zorg… We mishandelen mensen niet, maar ze worden niet begeleid op de manier die ze nodig hebben. Hetzelfde geldt voor een escalerende jongere met een verstandelijke beperking. Als je ze antipsychotica gaat geven of versuffende middelen, krijg je de agressie wel weg, maar niet de oorzaak. Zo’n cliënt heeft meer baat bij goede begeleiding van een arts voor verstandelijk gehandicapten dan de blik van een psychiater. Zij kunnen dit echt beter.”

Partner met dementie

Wim van den Dool, Wet zorg en dwang (Wzd)-functionaris en specialist ouderengeneeskunde bij Pieter van Foreest, en Joris van Erp, Wzd-functionaris en medisch beleidsadviseur bij gehandicaptenzorgorganisatie Ipse de Bruggen, herkennen de voorbeelden van Wishal. Ook zij zagen dat mensen niet de juiste zorg kregen en onnodig lang op de verkeerde plek zaten doordat er simpelweg geen crisisbedden beschikbaar waren in de ouderen- en gehandicaptenzorg. En dan kunnen inderdaad schrijnende situaties ontstaan. “Een klassieke situatie in de ouderensector is als de partner plotseling wegvalt bij een oudere met dementie. Deze mensen zijn dan nog niet bij ons in beeld, maar kunnen ook niet meer zelfstandig functioneren. Als de achterblijver niet wil worden opgenomen, komt de onvrijwillige zorg in beeld. Het is, zoals Wishal zegt, heel ongewenst als zo’n cliënt dan eerst naar een psychiatrische afdeling moet.”

24/7 crisiszorg

Iedereen was het eens. Toch had het heel wat voeten in aarde om de verplichte zorg van elkaar te scheiden. Vooral omdat de ouderenzorg en instellingen voor mensen met een verstandelijk beperking niet waren ingericht op crisiszorg, en er ook geen financiering voor was. “Wij kennen in de ouderenzorg wel beschikbaarheidsdiensten, maar geen crisiszorg voor mensen die nog thuis wonen. Dat betekent dat je (dure) lege bedden beschikbaar moet hebben en dat een ‘ter zake kundige specialist’ 24 uur per dag bereikbaar moet zijn om te beoordelen of iemand inderdaad verplicht opgenomen moet worden.”

In het begin heeft Wim de beoordelingen van de acute opnames, de Inbewaringstellingen (IBS), zelf naast zijn werk gedaan. Hij is specialist ouderengeneeskunde, en heeft ook nog eens jaren in de psychiatrie gewerkt, dus aan expertise geen gebrek. “Maar dat betekende dat ik bij een crisis alles uit mijn handen moest laten vallen, en soms vier uur van de afdeling was, waar bewoners en familie ook zorg nodig hebben. Voor ons bleek het een goede oplossing om met Gericall te gaan werken, de organisatie die ook onze crisiszorg in de weekend- en nachtdiensten verzorgt.”

Afspraken in de ouderenzorg

Het piepte en kraakte, maar binnen een half jaar stonden de afspraken voor de ouderenzorg op papier. Wie bel je wanneer en in welke situatie? “Voor de beoordelingen van niet-acute onvrijwillige zorg, de Rechterlijke Machtiging, krijgen wij een aanvraag binnen, en pakt een specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn de beoordeling meteen op. Voor spoedopnames, de IBS, hebben we samen met de ouderenzorgorganisaties in de regio, GGZ Delfland en zorgverzekeraar DSW, afspraken gemaakt. Is er twijfel over de diagnose, dan belt de verwijzer altijd eerst de crisisdienst van GGZ Delfland. Is er sprake van dementie, dan belt de verwijzer de Acute dienst van Careyn. Zij weten waar in de regio een crisisbed beschikbaar is, sturen dan Gericall op pad voor de beoordeling en het ter plaatse uitschrijven van een medische verklaring.”

Handjevol

In de gehandicaptenzorg kostte het meer overtuigingskracht en tijd om de afspraken rond te krijgen. “Het hing bij ons vooral op die beschikbare crisisbedden”, legt Joris van Erp uit. Als arts voor verstandelijk gehandicapten (AVG), Wzd-functionaris en medisch beleidsadviseur bij Ipse de Bruggen heeft hij zich hard gemaakt om de crisiszorg binnen de regio Delft, Schiedam en het Westland goed te regelen. “Er is lang weerstand geweest tegen de praktische gevolgen van de wet. Het gaat in onze sector, in onze regio, misschien om zo’n vijf tot tien crisisopnames per jaar. Dus zeiden veel instellingen, logischerwijs: ‘Het komt zo weinig voor, laat de ervaren crisisdienst van de ggz het gewoon doen.’ Maar GGZ Delfland zei, ook weer terecht: ‘We doen het niet meer, jullie hebben je eigen wet.’ Dat was niet prettig, maar wel duidelijk. Er moest iets veranderen. Je kunt wel naar de ggz wijzen, maar niet als de doorstroming aan de achterkant alsnog niet wordt opgepakt. Dat is inherent aan onze sector. Als iemand eenmaal wordt opgenomen, blijft hij of zij lang. Er is dan niet zomaar plek voor een nieuw iemand.”

Poot stijf houden

Soms is ‘nee’ het beste antwoord, vindt Wishal nog steeds. “Bij twijfel over het soort klacht is onze crisisdienst nog steeds de eerste die erop uit trekt om de beoordeling te doen. We zijn ook altijd op pad gegaan als er een patiënt in nood was. Maar voor de langere termijn was het belangrijk dat de inhoud van de zorg niet zou struikelen over praktische problemen.” Dat vonden ook het ministerie, de vakverenigingen én de zorgverzekeraar. Joris: “DSW erkende dat het vooral een plaatsingsprobleem was, en was bereid om crisisbedden te financieren. Er is een crisisregisseur aangesteld, gefinancierd door het zorgkantoor, die overdag inventariseert waar crisisplekken zijn, crisisopnamen coördineert en het actuele bestand om 17.00 uur doorgeeft aan de AVG met bereikbaarheidsdienst voor avond, nacht en weekeinde. Dat zijn de artsen in de grotere gehandicaptenzorgorganisaties in de regio, zoals ’s Heeren Loo, Ipse de Bruggen en Middin. Dit zijn ook de organisaties die, net als wij, überhaupt crisisplaatsen hebben met een redelijk beveiligingsniveau. We weten dat deze cliënten in een crisis nogal tekeer kunnen gaan. Als ze iets dan niet begrijpen, ligt het niet aan hen, maar aan jou. Je hebt dus niet alleen een plek nodig, maar een plek waar het veilig is.”

Grijs gebied

De afspraken voor de crisiszorg in de regio Westland Schieland Delfland (WSD) staan op papier, en worden ook gedeeld met organisaties in andere regio’s. Wim, Wishal en Joris zijn tevreden over hoe zij samen de afspraken hebben kunnen maken en ook samen zijn opgetrokken met het zorgkantoor. En, merkt Wim, de samenwerking is intensiever geworden. “Dat is ongelofelijk belangrijk. Want wat doe je met een agressieve demente benedenbuurman die zijn sleutel is vergeten, maar zoveel wanen heeft dat hij een flatgenoot bedreigt. Wat staat dan voorop: de dementie of de psychiatrie? Het is belangrijk dat we elkaar in dat grijze gebied aanvullen, en dat doen we ook. Ik spreek mijn collega’s van GGZ Delfland geregeld over cliënten met dubbele diagnostiek. En de wet biedt ook de ruimte om over te stappen: een oudere met dementie en een psychose kan tijdelijk naar de ouderenzorg van GGZ Delfland, en daarna weer naar ons komen. Die routes zijn nu duidelijk. Dankzij de afspraken in onze regio kunnen we mensen in een crisis de best mogelijke zorg bieden.”