EMDR-therapie is veelbelovend bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis

EMDR-therapie is vooral bekend als behandeling van een post-traumatische stressstoornis (PTSS). Maar het is het waard om breder te kijken, vindt klinisch psycholoog Laurian Hafkemeijer. EMDR-therapie lijkt ook veelbelovend bij cliënten met een persoonlijkheidsstoornis die geen PTSS-diagnose hebben. Met haar promotieonderzoek toonde ze aan dat psychische klachten door EMDR-therapie verminderen en het functioneren in het dagelijks leven kan verbeteren.

Al bij de start van haar opleiding tot klinisch psycholoog wist Laurian dat ze onderzoek wilde doen naar de inzet van EMDR-therapie bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis. ‘Persoonlijkheidsstoornissen hebben veel impact op de kwaliteit van leven en bestaande behandelingen duren vaak lang. Daarom vond ik het belangrijk om te onderzoeken hoe we het bestaande behandelaanbod verder kunnen verbeteren en aanvullen. Gelukkig past deze visie ook bij GGZ Delfland. Hoe kan het beter? Wat kan wél? Ik kreeg alle vertrouwen om uit te zoeken of we op deze manier de zorg voor cliënten kunnen verbeteren.’

Trauma in beeld

Als behandelaar voelde het voor Laurian al langer logisch om mensen met een persoonlijkheidsstoornis traumabehandeling te geven, ook als er geen sprake was van een PTSS-diagnose. ‘Officieel staat EMDR-therapie dan niet in de behandelrichtlijnen, maar ik zag zo’n duidelijke link tussen wat cliënten hebben meegemaakt en de klachten en het gedrag waarmee ze nu nog worstelen. Ik ging EMDR-therapie daarom steeds vaker toepassen in mijn behandelingen. Het viel me op dat cliënten in de sessies erna vaak nieuwe inzichten hadden, minder angst hadden om te voelen of juist minder overspoeld werden door emoties.’

De onderschatting van ingrijpende gebeurtenissen

Een persoonlijkheidsstoornis ontstaat door een interactie van onder andere aanleg, huidige stressfactoren en ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden. ‘Veel mensen met een persoonlijkheidsstoornis hebben te maken gehad met situaties als emotionele verwaarlozing, afwijzing, emotioneel misbruik of pesten’, vertelt Laurian. ‘Ook al leiden dit type gebeurtenissen niet tot een PTSS-diagnose, ze kunnen wel diep ingrijpen op de ontwikkeling van iemands persoonlijkheid en klachten aansturen die kenmerkend zijn voor een persoonlijkheidsstoornis. Situaties vermijden bijvoorbeeld, stemmingswisselingen, zelfbeschadiging, problemen met relaties of op het werk. Het feit dat je als kind nooit gezien bent, nooit een knuffel hebt gekregen of werd genegeerd als ‘sukkel die toch niks voor elkaar krijgt’, kan ook later nog veel emotionele lading oproepen en invloed hebben op hoe iemand denkt, voelt en reageert.’

De rol van EMDR-therapie

EMDR-therapie kan helpen om vastgelopen herinneringen aan zulke gebeurtenissen te verwerken. Laurian legt uit hoe ze bij deze therapie werkt: ‘Ik onderzoek eerst met de cliënt: waar heb je nou vooral last van? Je bent daar meestal niet mee geboren, dus wat is er in je leven gebeurd waardoor je dit bent gaan geloven? Of waardoor zijn deze klachten verergerd? Al die herinneringen aan deze gebeurtenissen behandel je vervolgens stap voor stap met EMDR-therapie. Je haalt de herinnering van vroeger op, met alle emotionele lading die daarbij hoort, en vervolgens belasten we het werkgeheugen. Dit kan onder andere door de ogen te laten bewegen, of we laten de cliënt sommen maken of achterstevoren spellen. Het idee is dat de emotionele lading van die herinnering daardoor vermindert, waardoor er in het hier en nu ruimte kan ontstaan om op een andere manier te denken of te reageren.'

Onderzoek 1: is EMDR-therapie effectief?

Laurian merkte in haar behandelkamer dat EMDR-therapie positief effect kan hebben, maar om op brede schaal aan te tonen dat het effectief en betrouwbaar is, is wetenschappelijk onderzoek nodig. Met twee grote onderzoeken onderzocht ze de effectiviteit van EMDR-therapie bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis – ook als er geen sprake is van bijkomende PTSS. 

‘Ik heb eerst een onderzoek opgezet binnen GGZ Delfland. Daaraan deden bijna 100 cliënten mee met een persoonlijkheidsstoornis, zonder PTSS. Omdat hier nooit eerder onderzoek naar was gedaan, begon ik met de basisvraag: doet EMDR-therapie meer dan niks? We hebben twee groepen cliënten met elkaar vergeleken: een behandelgroep die vijf sessies EMDR-therapie kreeg, en een controlegroep die vijf weken op een wachtlijst stond en geen EMDR-therapie kreeg. Hierna volgden beide groepen de gebruikelijke behandeling voor hun persoonlijkheidsstoornis. Uit dit eerste onderzoek bleek dat EMDR-therapie zorgde voor het verminderen van psychische klachten, zoals angst en somberheid. Ook namen problemen in het dagelijks en interpersoonlijk functioneren af. Bij een deel heb ik ook gekeken of de therapie invloed had op het persoonlijkheidsfunctioneren. Hierop kwamen ook positieve effecten naar voren.’ Al na dit eerste onderzoek zag Laurian: ‘Cliënten die niet voldeden aan het zogenoemde A-criterium voor PTSS* en bij wie voornamelijk herinneringen aan bijvoorbeeld emotioneel misbruik of verwaarlozing werden behandeld, bleken ook positief te reageren op EMDR-therapie.’

* Hierbij gaat het om een traumatische gebeurtenis waarbij iemand te maken heeft gehad met dood of doodsdreiging, ernstig fysiek letsel of seksueel geweld op vier manieren: zelf meemaken, getuige zijn, horen van naasten, of extreme blootstelling aan details.

Veilig behandelen

Er is lange tijd terughoudend gereageerd op EMDR-therapie bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis. Vooral uit angst dat het cliënten zou ontregelen. ‘Het is altijd belangrijk hier zorgvuldig naar te kijken’, vindt Laurian. ‘We zagen echter in het eerste onderzoek dat het behandelen van mensen met persoonlijkheidsstoornissen over het algemeen positieve effecten had en veilig mogelijk was. Dit is in lijn met ander onderzoek. We zagen overigens wel dat tussen de sessies tijdelijke verergering van de klachten vaak voorkwam, maar van het begin tot het einde van de behandeling gaf 98% van de patiënten verbetering aan. Bij mensen uit de onderzoeksgroep die op de wachtlijst stonden, zagen we dat hun klachten veel vaker verergerden.’ 

Onderzoek 2: speelt PTSS een rol?

‘In het tweede onderzoek, de TEMPO-studie die uitgevoerd is bij GGZ Delfland en Parnassia Groep, hebben we vervolgens bij zo’n 160 cliënten met een persoonlijkheidsstoornis – zowel met als zonder PTSS – gekeken naar de effectiviteit van EMDR-therapie. ‘EMDR-therapie bleek effectief in het verminderen van typische PTSS-symptomen, zoals herbelevingen en vermijdingsgedrag. Belangrijk om te noemen, is dat een PTSS-diagnose bij de start van de behandeling geen aantoonbaar verschil gaf in de behandeleffectiviteit. Bij zowel de mensen met als zonder PTSS-diagnose bij aanvang werden positieve uitkomsten gezien. Dit betekent dat het belangrijk is het verhaal van de cliënt voorop te stellen en buiten diagnostische grenzen te kijken. PTSS-symptomen kwamen namelijk ook veel voor bij mensen die niet aan een PTSS-diagnose voldeden. Mensen rapporteerden niet alleen minder klachten, maar ook op andere belangrijke gebieden zagen we vooruitgang. Zo verbeterde de kwaliteit van leven en hadden veel deelnemers minder moeite met hun emoties, hun zelfbeeld en hun relaties met anderen. Het verwerken van onverwerkte herinneringen lijkt dus een veelbelovende aanpak voor deze doelgroep. Ook uit dit onderzoek bleek dat het behandelen van herinneringen aan bijvoorbeeld verwaarlozing en emotioneel misbruik zinvol was.’

Veel belangstelling

Op donderdag 13 november 2025 verdedigde Laurian haar proefschrift ‘Expanding Horizons. EMDR therapy in patients with a personality disorder’ op de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Dat was echt heel bijzonder. Zoveel lieve mensen die mijn onderzoek een warm hart toedragen en familie en vrienden die je in normale taal kunt vertellen wat je al die jaren hebt gedaan. De warmte, steun en betrokkenheid die ik voelde, maakten deze dag onvergetelijk.’ Ook was er veel belangstelling van vakgenoten en de pers. Reden om extra trots te zijn? ‘Voor mij zijn de verhalen van de cliënt belangrijker. Dat cliënten die al twintig jaar in zorg zijn, me bellen en zeggen: “Ik heb gewoon een relatie, ik ben aan het werk, ik snap er niks van, maar dank je wel.” Dat is wel waarvoor ik het doe. Dat mensen verder komen in hun leven en dat we met elkaar de zorg steeds verder proberen te verbeteren.’

Met één van die mensen zat Laurian aan tafel bij Radio 1. ‘Lizet is in haar leven meerdere keren opgenomen, heeft langdurige behandelingen gehad, maar zij bleef forse klachten houden.’ Zoals Lizet het zelf zegt in de radio-uitzending: “Dankzij EMDR-therapie ben ik uit het cement gehaald, ben ik gaan bewegen en kon ik gaan leren.” Bij Lizet is officieel vastgesteld dat ze nu geen borderline persoonlijkheidsstoornis meer heeft. ‘Natuurlijk werkt het niet bij iedereen zo’, zegt Laurian. ‘Er zijn zeker ook mensen die nog een aanvullende behandeling nodig hebben. Maar haar verhaal laat zien dat als je de aansturende werking van onverwerkte herinneringen vermindert, er ruimte kan ontstaan om anders te denken en doen. Dat ze, zoals ze het zelf zegt, is gaan leven in plaats te overleven.’

• Je kunt de uitzending op Radio 1 naluisteren via deze link

En nu? 

De onderzoeksuitkomsten zijn veelbelovend. ‘Tegelijkertijd is verder onderzoek nodig, zoals een vergelijking met andere behandelmethoden en het in kaart brengen van de langetermijneffecten. Zelf zou ik het vooral ook zinvol te vinden om te onderzoeken wat voor wie het beste werkt. Laurian benadrukt verder dat EMDR-therapie geen one size fits all-oplossing is. ‘Het moet altijd zorg op maat blijven. Ik hoop dat, door onder andere deze onderzoeken, het persoonlijke verhaal van de cliënt steeds meer voorop komt te staan in plaats van de diagnose en dat EMDR-therapie breder beschikbaar wordt. Daarbij is het belangrijk dat behandelaren traumasensitief werken, en dat we dus als behandelaren ook eerder signaleren dat onverwerkte herinneringen aan situaties uit het verleden nog steeds zorgen voor emotionele lading en problemen in het hier en nu. Dan kan traumabehandeling een veelbelovende optie zijn.’

Bronnen:

• Interview met Laurian Hafkemeijer op 18 november 2025
• Artikel Erasmus School of Social and Behavioural Sciences
• Interview Radio 1, 21 november 2025
• Artikel ‘EMDR bij persoonlijkheidsstoornissen’ - EMDR Magazine 24_2020
• Artikel ‘Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen met EMDR-therapie’ - EMDR Magazine 33_2023