"Ik wil contact"

Als je de ‘socials’ mag geloven, is het heerlijk! Zwanger zijn, moeder worden. Maar soms is die wolk helemaal niet zo roze. Als je bijvoorbeeld psychische klachten hebt of als die postpartum, na de bevalling, ontstaan. Nertcha, Petra en Marja vertellen wat zij kunnen doen voor de (aanstaande) moeder, vader en de baby. Zij zijn binnen GGZ Delfland experts in bevallingstrauma’s, hechtingsproblematiek en babyblues.

Oog voor de baby

Sociaal psychiatrisch verpleegkundige Nertcha Spruit heeft een missie. Ze kreeg op de spoedeisende hulp psychiatrie (SEHP) van GGZ Delfland steeds vaker aanvragen voor de spoedbeoordeling van ouder-baby-problematiek. “Postpartum klachten noemen we dat. Psychische klachten die na de bevalling kunnen ontstaan, zoals een depressie, een bevallingstrauma, spanningen of hechtingsproblematiek. Soms is er een opname nodig, zoals bij een psychose, maar anders bezoekt iemand van ons Intensive Hometreatment Team (IHT), de ouders thuis. Ja, en in zo’n crisissituatie heb je niet alleen de ouder in behandeling, maar heb je ook te maken met het pasgeboren baby’tje.”

Ouder-baby-interventie

Nertcha miste in haar regio Haaglanden een goed aanbod voor ouder-baby-interventie in crisissituaties. Want hoe maak je contact met je baby als je niks voelt of juist overspoeld wordt door emoties? “De focus gaat vaak naar de ouder en het behandelen van de psychische klachten. Dat doen we natuurlijk ook, bijvoorbeeld met ondersteunende gesprekken in de thuissituatie of met medicatie, maar het is in die periode ook belangrijk om aandacht te besteden aan het contact, de hechting tussen ouder en kind. Een baby is sterk gericht op het zoeken van contact. Als een ouder met een depressie of traumatische ervaring dat niet ziet of moeilijk contact kan maken met het kind, kan dat negatieve gevolgen hebben voor de veiligheid en de sociale en emotionele ontwikkeling van het kind. Tijdige interventie is daarom belangrijk, zodat ze niet van elkaar verwijderen.” Ze besprak dit met de directie van GGZ Delfland. Die gaf haar de ruimte om een behandelvoorstel te schrijven, na het praktijkgerichte onderzoek voor haar opleiding tot sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Ze deed vervolgopleidingen, verzamelde informatie over postpartum problematiek en het belang van ouder-baby-interventie. In 2021 schreef ze een protocol en handboek, en trainde ze de eerste collega’s, zodat er meer ouders geholpen kunnen worden.

Video-interactiebegeleiding

Een van de interventies die in het handboek van Nertcha staat, is de video-interactiebegeleiding. “Dan filmen we de moeder of vader tijdens een verzorg- of speelmomentje met de baby. Daarin staat het contact met de baby centraal. Een moeder die heel somber of negatief is, kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Het baby’tje wil me niet, het reageert niet op mij’. Maar als we dan samen de beelden terugkijken, kan ik laten zien: ‘Kijk eens hoe de baby naar je lacht, kijk eens hoe goed jij daarop reageert’. Een depressie is niet zomaar verdwenen, maar in de tussentijd kan een ouder toch leren adequaat te reageren op signalen van de baby. Met oogcontact, aanraking, praten, zingen. Daardoor voelt het baby’tje zich veiliger, krijgt de ouder meer zelfvertrouwen en ontstaat er meer rust, wat ook goed is voor het herstel. Ik heb deze techniek recent ook nog ingezet bij een moeder die bij haar derde kind, dit keer een dochter, last kreeg van een jeugdtrauma. Door de beelden kreeg zij zelf een eye-opener. Ze zag dat ze niet naar haar keek, niet met haar praatte, terwijl het meisje haar wel opzocht.”

Voorlichting en voordoen

Video-interactiebegeleiding werkt krachtig, maar is niet altijd nodig. “Als wij bij het gezin thuiskomen, maken we eerst een inschatting van de situatie en de mogelijkheden. Is er voldoende veiligheid, voorspelbaarheid en beschikbaarheid in de ouder-baby-relatie? Heeft de moeder eigenlijk wel geslapen? Spelen er nog andere problemen, zoals financiële zorgen of relatieproblemen? Op basis daarvan maken we het behandelplan en prioriteren we de interventies vanuit ons team. Voor sommige ouders zijn een paar huisbezoeken en voorlichting over de interactie met de baby voldoende. We geven bijvoorbeeld uitleg over somberheid na de bevalling of het feit dat de ouder zich geïsoleerd kan voelen doordat zo’n kleintje de hele structuur in de war brengt. We geven tips hoe ze contact kunnen maken met hun baby en hoe ze kunnen zien wat ze nodig hebben. Bij andere ouders is het nodig om te interveniëren. Bij een perfectionistische moeder die zo gefrustreerd raakte dat alles anders liep dan de boekjes, hebben we bijvoorbeeld een strakke planning gemaakt. Zij was bang dat ze haar kind iets aan zou doen. De stress van het perfectionisme maakte het lichaam zo gespannen dat het moeilijk was om vanuit rust en ontspanning voor de baby te zorgen. Ze moest eerst tot rust komen. Slapen, de zorg aan haar man overlaten, wandelen met een vriendin. Even eruit, ook als ze geen zin had of het moeilijk vond. Wij kunnen als IHT de ouder en het kind tot een jaar meerdere keren bezoeken, waardoor je zo’n moeder goed kunt begeleiden tot ze de zorg zelf weer aankan. Ook plannen we drie maanden na de interventie een evaluatie-huisbezoek in.”

Poli voor kwetsbare ouders

Marja Rodenburg en Petra Visser van de POP-poli van GGZ Delfland in het Franciscus Gasthuis zijn blij dat Nertcha de ouder-baby-interventie, en daarmee de kwetsbare moeders en vaders, weer wat steviger op de kaart heeft gezet. ‘Hun’ poli – een afkorting van Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie – bestaat al sinds 2016, maar huisartsen en collega-behandelaren weten hen niet altijd te vinden. “Zwanger zijn is een superkwetsbare periode voor mensen die psychische klachten hebben of die tijdens een eerdere zwangerschap psychische problemen hebben gekregen. De kans is aanwezig dat hun klachten verergeren of dat ze bijvoorbeeld (weer) een depressie krijgen. Sowieso kan een zwangerschap of de periode na de bevalling een trigger zijn om te ontregelen. Als je daar aandacht voor hebt, kun je voorkomen dat psychische klachten ontstaan of verergeren en kun je ook werken aan het contact tussen ouder en kind.”

Aanspreekpunt in het ziekenhuis

Wat doet de POP-poli dan? Marja, verpleegkundig specialist binnen het team, vat het zo bondig mogelijk samen: “De POP ondersteunt, begeleidt en behandelt vrouwen die zwanger zijn en psychiatrische klachten hebben of ontwikkelen, en vrouwen met psychische klachten die zwanger willen worden. Denk aan vrouwen die vanwege psychische problemen medicijnen gebruiken, een angst- of stemmingsstoornis hebben, of autisme.” Ze pauzeert even: “Gisteren kwam een van mijn cliënten bijvoorbeeld eerder dan gepland naar het ziekenhuis. Ze kreeg fysieke klachten, dus moest eerder bevallen. Gelukkig had ze de moed om te vragen: ‘Willen jullie Marja even bellen?’ Haar angststoornis is niet voor iedereen makkelijk te lezen. Gelukkig had ik tijd, heb ik haar gezien, met haar gesproken, en het verloskundig team uitleg gegeven over haar klachten. Iedere vrouw is weleens angstig, maar deze vrouw kan ontregelen. En hoe iemand bevalt, heeft invloed op hoe iemand eruit komt. We kunnen overigens ook na de bevalling een klinisch bed indiceren als er risico is op psychische terugval of als we signalen zien van psychische klachten of hechtingsproblematiek. We zitten dicht bij het vuur.”

Voor, tijdens en na de bevalling

Toevallig noemt Marja een spoedsituatie als voorbeeld van haar werk, maar vaker richten zij en haar collega’s zich op het voorkomen van een toename van klachten of terugval. “Wij kunnen al voor de zwangerschap advies geven voor het vroegtijdig afbouwen of aanpassen van medicatie, zodat iemand veilig zwanger kan worden. Als ze eenmaal zwanger zijn, bespreken we wat nodig is, in de voorbereiding, tijdens de bevalling en in de periode erna. We nemen scenario’s door, maken een psychisch bevalplan naast het medische bevalplan, en een signaleringsplan, zodat duidelijk is wat triggers zijn, hoe je escalatie kunt voorkomen en wat daarvoor nodig is. De psycholoog in ons team kan ook EMDR toepassen, als we merken dat een bevallingstrauma de stress vergroot.” Petra geeft als ambulant verpleegkundige van de POP daarnaast ook thuisbegeleiding. Ze geeft net als Nertcha na de bevalling ouder-baby-interventie bij ouders thuis en probeert ook al tijdens de zwangerschap de hechting tussen ouder en kind te stimuleren. “Moeders met psychiatrische klachten stellen soms liever het idee uit dat ze een kindje krijgen. Anders wordt het te druk in hun hoofd. Ik doe oefeningen waardoor ze al contact leren maken met de baby in de buik. Bijvoorbeeld met ademhalingsoefeningen. Of samen wiegen met de partner met de handen op de buik. Zingen tegen de baby. Dat is niet alleen goed voor het hechtingsproces, maar ook voor het welzijn van de moeder.” 

Schakel tussen psychiatrie en zwangerschap

“Ik denk dat onze kracht is dat we verstand hebben van psychiatrie, zwangerschap en baby’s”, sluit Marja af. “En dat onze poli in het ziekenhuis zit. We werken nauw samen met gynaecologie, kindergeneeskunde en medisch maatschappelijk werk. Verloskundigen, met wie we tweewekelijks overleg hebben over patiënten, kunnen we uitleggen welke impact de psychische stoornis kan hebben. En voor onze collega’s in de psychiatrie kunnen we uitleg geven over zwangerschapsgerelateerde klachten. Hormoonspiegels, slaapgebrek, rolverandering kunnen invloed hebben op de psychische klachten, maar vragen niet altijd om een psychiatrische behandeling. We zijn een schakel, en daardoor kunnen we klachten normaliseren. Dat horen we vaak ook terug. Dat we een baken zijn. Nou, hoe mooi is dat? Ik vind het een eer dat we een poosje kunnen meelopen met ouders in zo’n bijzondere fase in hun leven.”